A CANDELORIA E SAN VALENTÍN, DÚAS DATAS PARA O AMOR NA GALIZA
O 2 de febreiro é o día da Candeloria, o día do amor nos antigos costumes galegos. Dise que é o día no que casan os paxariños.
Neste mundo tan globalizado, na Galiza tamén se adoita celebrar o Día
dos Namorados e Namoradas o 14 de febreiro, polo San Valentín. Mais este
día 2, en que casan os paxariños, tamén é unha data ben axeitada e
bonita para celebrarmos o amor e sorprendermos á nosa parella cun bonito
agasallo. Ben seguro que non o espera.
Que che parece cunha
camisola ozoqueira, un
caderno reivindicativo ou o
xogo de mesa no que ser galeg@ está cheo de vantaxes?
O Día da Candeloria é o propio DÍA DO AMOR segundo a tradición galega.
Vai un artigo moi interesante que roubamos descaradamente
;) da web
galicia.swred.com sobre esta festividade de fondas raigames celtas.
----
A CANDELORIA, A FESTA DA LUZ
A festa da luz e día do amor nos antigos costumes galegos
A Candeloria é unha festa relixiosa que se celebra o día 2 de febreiro.
Consiste na bendición das candeas que despois serían utilizadas na
celebración da Semana Santa (máis exactamente o xoves santo). Pero en
Galicia ademais era considerada a data coma un preludio da chegada da
primavera e con ela o renacer da natureza. Dicíase que era a época do
casamento dos paxaros e para os mariñeiros tamén era o comezo da
navegación despois da longa espera no período invernal no cal a maior
parte das embarcacións non saían dos portos.
A CANDELORIA
Noutros tempos estas candeas eran utilizadas para ser postas nas mans
dos moribundos coma símbolo de protección cristiá no tránsito á outra
vida. Neste día, o crego bendí-las velas ou candeas que os fieis
manteñen acesas durante a misa e que logo levan para a casa. A estas
candeas bendicidas atribúenselle poderes coma ós de calma-las treboadas e
alumea-lo camiño das almas que deixan este mundo.
Pero a orixe
desta festa, coma a doutras moitas celebracións cristiás, é pagá. Era a
antiga “festa da luz” , celebrada polos celtas e tamén polos romanos.
El “IMBOLC” E AS “LUPERCALES”
En tempos antigos, o primeiro día do mes de febreiro era moi celebrado nas terras habitadas polos pobos celtas.
Esta festa tamén coñecida coma “Brigantia”, “Candlemas”, “Brigid's
day”, deriva do seu nome en gaélico irlandés “Ambiwolka”, que traducido ó
idioma purificado e decantado dos celtas, é Imbolc. O nome Brigantia
deriva de Brighid o Brigid, deusa celta moi poderosa. Era a figura da
nova lúa, da primavera anual e das correntes mariñas. Esta época do ano,
era das purificacións e do lume sagrado que liberaba a terra,
propiciando a fertilidade e o espertar do sol, despois do frío e gris
inverno. Era tamén a época dos nacementos dos cordeiros e cando as
ovellas producían leite. Brighid era a protectora dos rabaños.
Os
ritos de predicción e matrimonio celebrábanse nestas datas baixo a
proteccións dos espíritos benéficos que visitaban a terra durante esta
festividade.
Considerábase o remate do inverno, o festival de
purificación para prepara-lo camiño para o retorno da primavera e do
sol. Brighid era honrada, poñendo unha candea en cada habitación ou en
cada fiestra da casa.
Co paso do tempo e a mestura da cultura celta
co cristianismo, esta festa do lume será homologada na celebración da
Candeloria . A deusa Brighid foi asimilada coma Santa Brígida en
Irlanda, sendo a súa santa patroa.
Os romanos tiñan tamén una
celebración nesas datas. Facían unha procesión con candeas acendidas de
noite, repetindo pregarias a “Proserpina” (palabra asociada ó termo
grego, “persétone”, e á deusa que daba orixe ás sementes, “proserpere”).
Esta festa romana do lume , en honor da fertilidade era chamada "Lupercales" ...( 14 días antes das “Kalendas” de marzo )
No ano 492, o Papa Gelasio, para substituír esta celebración pagá e
asimilala ó cristianismo, crea a festa da Purificación da Virxe María,
que é conmemorada o 2 de febreiro.
O nome da Candeloria está
orixinado pola procesión realizada dentro da igrexa con candeas
benditas. Esta purificación virxinal e as candeas eran o antídoto
cristián para a fertilidade romana e os fachos “lupercales”.
En
Galicia non só era moi celebrada esta festa dentro do relixioso, senón
que, no ámbito agrario, se celebraba o “casamento dos paxariños” . Di un
refrán que “a partir da Candeloria, ningunha ave voa soa”.
Considerábase a esta festa coma “a do amor e do apareamento no reino
animal”.
Nalgunhas comarcas, tamén era considerado o día do
encantamento das cobras, pois, entre os labregos, era moi común dicir :
“Santa Candeloria me ampare esta cobra”, invocando poder para manter
lonxe calquera tipo de serpe.
Hai outro refrán que di: “Cando a
Candeloria chora, medio inverno vai fóra; que chore, que deixe de
chorar, a metade do inverno está por pasar”.
Cando se aproximaba o
dia de Santa Brígida, os campesiños irlandeses acostumaban darlle a
volta a un terrón calquera dos seus campos de labranza. Con esa acción
consideraban que se favorecia a chegada do bo tempo, que necesitaban
para efectuar os labores agrícolas da tempada (Danaher, 1972: 13). Este
rito de lle dar a volta a un pedazo de terra con esa finalidade
propiciatoria, ten unha orixe moi antiga pois tamén en Galicia e en
Portugal existia o costume de darlle a volta a determinadas pedras para
que deixase de chover, e poder asi traballar na labranza. Os campesiños
da localidade de Laza (Verín. Ourense) dábanlle volta a unha ou dúas
pedras cando aparecia o arco da vella sobre os campos nos que
traballaban e comezaba a chover (Taboada Chivite, 1980: 166).
A
referencia mais antiga que nos ofrece unha pista sobre as orixes deste
rito atopámola en Estrabón. Conta este geógrafo que no cabo Segres, en
Portugal, habia unhas pedras ás que as persoas que acudian a ese lugar
sagrado acostumaban darlle a volta co fin de solicitar un desexo
(Estrabón, III, 1, 4).
Ata hai moi poucos anos, os labregos
portugueses acostumaban darlle a volta a unhas pedras chamadas
"molechos" cando querian que chovera (Taboada Chivite, 1980: 166). Na
igrexa de Teampull Phadruig, en Caher Island, fronte á costa de Maio
(Irlanda), se conservaba unha pedra coa que os campesiños efectuaban un
rito que tiña coma finalidade facer que se acabase a boa sorte da persoa
á que se queria prexudicar. Para iso, abondaba con darlle a volta a
dita pedra. Criase tamén que con esa acción se podia igualmente producir
treboadas e furacáns e causar asi estragos nas embarcacións (Logan,
1980: 111). Entre os pescadores galegos conservouse ate mediados do
século XX o costume de darlle a volta ás tellas de determinadas ermitas
costeiras, crendo que asi se podia alterar a dirección dos ventos, e
mesmo producilos , para favorecer o rumbo das embarcacións de vea.
Todas estas prácticas naceron moi probabelmente debido a un antigo culto
de orixe indoeuropeo que se rendia a unha divindade de ultratumba
(Alonso Romeiro, 1996).
Segundo Eladio Rodríguez Gónzalez, no seu
"Breviario Enciclopédico", di que a Candeloria é "Aa Festa da
Purificación da Nosa Señora que se celebra o 2 de febreiro.Segundo a
crenza popular, o día da Candeloria casan os paxaros nas árbores. As
funcións relixiosas que se celebran en Santiago de Compostela e noutros
templos galegos non só simbolizan a pureza da Virxe Nai ó acendelas
candeas e solta-las pombas no intre de alzar senón que, por vello
costume, segundo Murguía (Galicia), representan tamén ó amor ás almas
infantís,e os irmáns dos nenos mortos antes do bautismo; os que habían
se-los seus padriños de pía botan ó chan xasmíns azuis entre o alzar da
hostia e do cáliz, para que as inocentes criaturas xoguen con esas
flores. Moitas nais poñen as candeas encol de feixes de romeo, planta
funeraria, co gallo de que eses pobres seres vexan a luz divina, aínda
que só sexa durante a misa da Purificación.
Para o pobo campesiño a
Candelaria significaba o final do inverno, o fin das longas noites e dos
dias sen luz, e tamén o comezo do ano agrícola posto que a vida
retornaba gradualmente aos campos e aos cultivos. De modo que a candea
que se acendia en cada lar para conmemorar esa data simbolizaba o
regreso da luz. O seu significado propiciatorio foi recoñecido en toda a
Cristiandade occidental, e as candeas que os devotos levaban á igrexa
para que as bendixese o sacerdote na misa dese dia, se consideraba que
adquirian poderes sobrenaturais para afastar aos malos espíritos, ás
treboadas que puidesen ameazar aos sementados e tamén para axudar a
calquera nos difícis trances dos ritos de paso (Gélis, 1991: 35), e na
enfermidade (Branco Prado, 1990: 246).
Nalgunhas aldeas da bisbarra
de Verín (Ourense) púñase mesmo unha candea na man dos moribundos
(Taboada Chivite, 1963:154). A xente das poboazóns costeiras de
Guipúzcoa dáballe especial importancia ás candeas bendicidas ese dia,
sobre todo as mulleres dos pescadores, que acostumaban acende-las cando a
treboada ruxia no mar, pois se sentian angustiadas ante a posibilidade
de que os seus homes o estivesen a pasar mal en medio do temporal, e
esperaban unha melloria do tempo co poder milagroso desas candeas
(Barandiaran Irízar, 1982: 194).
Na vispeira da Candelaria os
campesiños escoceses acendian candeas en torno a unha morea de centeo e
palla para simbolizar a victoria do sol sobre as trebas do inverno. As
candeas representaban o poder divino, vitalizador do sol do que
dependian as colleitas (James, 1961: 233).
Debo resaltar tamén que
en algunhas aldeas galegas se levaba pan á misa da Candelaria. nas
aldeas da vertente Sul de Corda (Mondoñedo, Lugo) as mulleres levaban á
igrexa cestos de vimes cubridos cunha servilleta de liño. Dentro traían
un pan caseiro e uns pequenos boliños, case como avelás, un por cada
membro da família para que recebesen a benzón. Ao tornar ás suas casas
repartian os boliños entre toda a família e acostumaban levalos nas
faltriqueras durante todo o ano debido ao poder apotropáico que lles
atribuían (Igrexas Alvariño, 1947: 488).
Tamén na parroquia de
Loureses (Ourense) utilizábase o pan como medio de protección ou
profiláctico; sobre todo os nenos, aos que lles metian entre as súas
roupas ou colgábanlles do pescozo un pedazo de pan para protexelos
contra as meigas e o mal de ollo (Mandians Castro, 1984: 38).
Sobre o
significado da Candelaria na vida agrícola e pastoril queda constancia
tamén en ditos tradicionais nos que a sabedoria popular nos transmite as
súas crenzas empíricas, como no seguinte prognóstico portugués no que
pervive ademais o atributo dunha vella divindade pagána que asumiu a
Virxe:
Se a Senhora da Luz chorar,
está o inverno a acabar.
Se a Senhora da Luz rir,
está inverno para vir
(Braga, 1986, II: 189).
En Galicia coñecense tamén varios refráns que fan alusión á esperada melloría do tempo por esas datas:
Pola Candeloria mitá do inverno vai fora.
Se a Candeloria chora vai o inverno fora;
se rí, o inverno quer vir;
mais cal chorar, cal rir,
medio inverno está por vir
(Rodríguez González, 1958: v. «Candeloria »).
Pervivencias do mundo das sombras da Antiguidade clásica podianse
observar ainda a finais do século XIX nas misas que se celebraban o dia
da Candelaria en Santiago de Compostela e Na Coruña. As mulleres que
foran nais crian que as luces das candeas que acendian ese dia nas
igrexas, eran as únicas luces que podian ver en todo o anos os fillos
que se lles morreran sen ser bautizados e que estaban no Limbo (Murguía,
1982, I: 236-37).
Mónica B. Suárez Groba
Fonte consultada: "Breviario Enciclopédico" de Eladio Rodríguez Gónzalez, Taboada Chivite, Mandians Castro.
